काठमाडौं। भारतको उत्तर—पश्चिम क्षेत्रमा कठोर भूगोलमा बौद्ध परम्परा खुलेको देख्न सकिन्छ । लद्दाखका पहाडहरू, खुला आकाश, घुमाउरो नदीहरू र रमणीय उपत्यकाहरूको आश्चर्यजनक परिदृश्यहरू स्पर्श गर्न सकिन्छ । जसले आन्तरिक र वाह्य पर्यटकहरुलाई लोभ्याएको छ ।

समृद्ध बौद्ध संस्कृति, परम्परा र मूल्यमान्यताले प्राकृतिक सौन्दर्यलाई बढाएको देख्न सकिन्छ । लगभग ११ हजार फिटको उचाईमा रहेको लेह संस्कृतिहरूको जीवन्त मिश्रण हो ।

जहाँ धार्मिक सद्भाव फस्टाएको देख्न सकिन्छ । विविधता भएपनि यो बौद्ध धर्मका महायान र वज्रयान परम्पराहरू र चार सम्प्रदायहरू– निंग्मा, काग्यु, शाक्य र गेलुगलाई स्पष्ट देख्न सकिन्छ ।

बौद्ध धर्म पहिलो पटक लद्दाखमा सम्राट अशोकको शासनकालमा आइपुगेको बताइन्छ । स्थानीय मुरूप नाम्ग्यालले तिरी र जंस्करमा स्तुपहरू सम्राट अशोकको शासनकालमा निर्माण भएको बताउनु भयो । यस क्षेत्रका विभिन्न बौद्ध मुर्तिहरु कश्मीरका गान्धारन कलाकारहरूले पहाड र ढुङ्गाहरूमा बेजोडको शिल्पीले कुँदेका छन् ।

१० औं शताब्दीको मध्यमा लोत्सावा रिन्चेन जाङ्पो आइ गोम्पास स्थापना गर्नुभएको थियो । जसले सो क्षेत्रमा बौद्ध धर्मको फैलावटको शुरुवात गरेको बताइन्छ । लद्दाखको तिब्बती–प्रभावित बौद्ध धर्म, लेह यसको सांस्कृतिक केन्द्रमा रहेकोले आध्यात्मिक गहिराइ खोज्ने आगन्तुकहरूलाई आकर्षित गरिरहेको बताए ।

यस क्षेत्रमा बुद्ध, निर्वाण प्राप्त गर्ने देवताको रूपमा पूजा गरिन्छ, र विभिन्न बोधिसत्वहरू पुरातन मठहरूमा पनि पूजा गरिन्छ । लद्दाखको समृद्ध सम्पदाले पर्यटकहरूलाई यसको गहिरो बौद्ध परम्पराहरूबाट अन्वेषण र अन्तर्दृष्टि प्राप्त गर्न उत्सुक बनाउँछ ।

रुसबाट घुम्न आएकी विद्यार्थी अलका गीरेलले बौद्ध परम्परा र संस्कृति जान्न यो क्षेत्र महत्वपूर्ण रहेको बताइन् । विश्वका धेरै शान्तिप्रेमी यस क्षेत्रमा शान्तिको लागि प्रार्थनाको लागि आउने बताइन् । अहिले रूस र युक्रेन बीच युद्ध जारी छ । तर रूसमा धेरै मानिसहरू शान्तिको लागि प्रार्थना गरिरहेको गिरेलले बताइन् ।

लद्दाखमा बौद्ध धर्म सम्बन्धि शिक्षामा जोड दिइएको छ । महाबोधी आवासीय विद्यालयमा नर्सरीदेखि प्लस टुसम्म प्रत्येक दिन बुद्धको प्रार्थनाको साथ कक्षा शुरु हुन्छ । दयालु, जिम्मेवार नागरिकहरूको पालनपोषण गर्न धम्म शिक्षाहरूसँग शैक्षिक सिकाइको मिश्रण हुन्छ । विद्यालयकी छात्रा छिरिङ्ग दिस्कितले बौद्ध परम्परा अनुसारको प्रार्थना र अनुशासनले व्यक्तिको दैनिक जीवनमा सकारात्मक भुमिका खेलेको बताइन् ।

भगवान बुद्धका नैतिक मूल्य र सिद्धान्तहरूलाई मूर्त रूप दिन धम्म संस्कार र पद्धति आवश्यक रहेको उनको भनाई रहेको छ । धार्मिक कक्षाहरूमा, बालबालिकाहरूले सबै धर्महरूको समानताको बारेमा सिक्छन् । धम्म शिक्षाको उद्देश्यले अरूको लागि सम्मान बढाउने उद्देश्यले प्रत्येक कक्षा ध्यान, योग सिकाइरहेको धम्म (धार्मिक) शिक्षक तान्जिन नात्सोले जानकारी दिए ।

यस्ता कक्षाहरुमा विद्यार्थीहरूले बुद्धको जीवन, उहाँको संघर्ष, सत्यको खोजी र बुद्ध धर्मका मुल शिक्षाहरूबारे ज्ञान प्राप्त गर्ने बताए ।