सुर्खेत– कर्णाली प्रदेशका हिमाली तथा पहाडी जिल्लामा पाइने निगालो लोप हुन थालेको छ । जथाभावी आलो लगाउने देखि टुसा निकाल्ने क्रम नरोकिएपछि निगालो लोप हुन थालेको हो । निगालोका बहुउपयोगी गुण रहेका छन् । कर्णालीका जाजरकोट, रुकुम पश्चिम, डोल्पाको मध्यभाग, जुम्ला, कालिकोट, हुम्ला, मुगु, दैलेखमा निगालो पाइन्छ । निगालोको बिभिन्न प्रजाति हुने गर्दछ ।
घर छाउनादेखि डोको, डाली, नाङ्लो, कुचो, अन्न सुरक्षित गर्नका लागि कोठी, तरकारी खानाको लागि टुसा समेत प्रयोगमा आउने गर्दछ । १५ वर्ष अगाडि मध्यपहाडको अधिकांश ठाउँमा सजिलै पाइने निगालो अहिले पाउनै मुस्किल भएको सर्वसाधारणहरू बताउँछन् । बर्सेनि नयाँ नयाँ घाँस प्रयोग गर्ने भन्दै जंगलमा लगाइने आगो र जथाभावी चरिचरणका कारण निगालो लोप हुन गएको डिभिजन वन कार्यालय डोल्पाका निमित्त प्रमुख महेश कुमाइले बताए ।
निगालो धेरै काममा प्रयोग हुने भएकाले पनि सबैको निसानामा परेको उनको भनाई छ । संरक्षण तर्फ कसैको ध्यान नजाने तर प्रयोगमा मात्र ध्यान दिँदा निगालो वर्षेनी लोप हुँदै गएको नलगाड नगरपालिका–८ का हरिबहादुर खत्रीले बताए । पहिला , पहिला बिहानजंगलमा गएर दिउँसो निगाला ल्याएर घरमा पुगिन्थ्यो भने अहिले दुई दिन लगाउँदा पनि निगालो पाउन मुस्किल हुने खत्रीको भनाइ छ । निगालाको टुसा , पशुचौपायालाई घाँस , विभिन्न सामग्रीको निर्माण लगायतकाकामहरू यही निगालाबाट हुने भएकाले पनि छिटै लोप भएको खत्रीको भनाई छ । निगालोमा जंगली जनावरहरू बस्ने गर्दछन् । सबै भन्दा बढी रेडपान्डा सुरक्षित हुने स्थान निगालो हो ।
अहिले निगालोको विनाससँगै जंगली जनवारलाई सुरक्षित हुन समस्या हुँदै गएको छ । मासिदो वन जंगलको मारमा सबैभन्दा बढी वन्यजन्तु नै परेको पाइन्छ । चिस्यान हुने ठाउँमा निगालो हुर्कने गर्दछ । जव चिस्यानको मात्रा घट्दै जान्छ , निगालो उत्पादन कम हुने डिभिजन वन कार्यालय जाजरकोटका प्रमख राधाकृष्ण दासले बताए । कर्णाली प्रदेशको जंलगमा कति मात्रामा निगालो पाइन्छ भन्ने यकिन तथ्यांक छैन ।
पहाडी जिल्लाका किसानहरूको आम्दानीको स्रोत समेत निगालो रहँदै आएको छ । निगालो संरक्षणका लागि कुनै पनि योजना कर्णाली प्रदेश सरकारसँग छैन । न त संघीय सरकारको वन मन्त्रालयसँग निगालो मासिदै जानुको विषयमा कुनै ठोस छलफल नै भएको छ । बर्सेनि वृक्षारोपण गर्ने नाममा लाखौँ रकम खर्चिने सरकारका नीतिहरु भए पनि निगालो संरक्षण गर्ने तर्फ त्यस्ता खालका नीतिले छुन सकेको छैन ।
डिभिजन वन कार्यालयहरुले जंगली जडीबुटी संरक्षणका नाममा बर्सेनि चलानी पुर्जी दिँदै दिन कटाएको देखिन्छ । सामुदायिक वन समुहका पदाधिकारीलाई निगालो संरक्षणबारे ध्यान नै नभएको आरोप लाग्दै आएको छ । स्थानीय सरकारले सडक खन्ने काम बाहेक अन्य विकास नै होइन भन्ने लाग्दै आएको छ ।
सामुदायिक वन भित्र विस्तारै समस्या आइरहेको छ । आफन्तले वन जंगलमा हानी ,नोक्सानी पुर्याएमा कारबाही नै नहुने र विचार नमिल्नेसँग मात्र कारबाहीको लागि न्वारणदेखिको बल लगाउने परिपाटीले गर्दा सामुदायिक वनको भविश्य जोखिममा पर्दै आएको छ । वन किन संरक्षण गर्ने भन्ने सम्मका ज्ञान नभएको व्यक्ति पहाडी इलाकामा वन समुहका पदाधिकारी भएकाले पनि अर्को समस्या निम्तिएको शिक्षकहरु बताउँछन् ।
जंगलमा आगो लगाउनेलाई कानुनी दायरामा ल्याइ कारबाही गर्नुको साटो स्थानीय देबी देवताको भाकल गर्न लगाउने चलनले गर्दा वन जंगलमा संरक्षणमा समस्या ल्याएको छ । बर्सेनि हुने आगलागीका घटनामा हातमा मन्दिरमा लगाएको धजाहरु बोकेर गाउँमा अनुसार हेरेर रकम असुल्ने चलने गर्दा वन जंगल संरक्षणमा समस्या आएको हो ।
आधिकारिक सामुदायिक वन समुह भन्दा आफू खुसी बनाएका समुहबाट रकम असुल्ने गरेको गुनासो डिभिजन वन कार्यालय ,जाजरकोटमा पुगिसकेको छ । यस्तै खालको गुनासो प्रदेशका अधिकांश डिभिजन वनमा पुगेको बताइन्छ ।
