काठमाडौँ— सन् १९७० को दशकको उत्तरार्धमा डेङ सियाओपिङले सुधार युगको सुरुवात गरेपछि चीनको आर्थिक वृद्धिले चिनको राष्ट्रिय मुद्रा रेन्मिन्बी (आरएमबी) को अन्तर्राष्ट्रिय प्रयोगलाई प्रवद्र्धन गर्ने उद्देश्य बढ्दै गएको देखिन्छ ।
युरोपेली फाउन्डेसन फर साउथ एसियन स्टडीजको अध्ययन अनुसार आरएमबीको अन्तर्राष्ट्रियकरण गर्ने चिनियाँ मौद्रिक नीतिको एक दशकभन्दा लामो समयदेखि मुख्य उद्देश्य रहेको छ । यसको साथै विश्वव्यापी वित्तीय लेनदेनहरूमा आरएमबीको प्रयोगलाई प्रवद्र्धन गर्न खोजेको छ, जसले अधिकांश अमेरिकी वित्तीय संस्थाहरूको निर्भरता घटाउने छ । बेइजिङले गैर—पश्चिमी साझेदारहरूसँग उच्च–मूल्यको लेनदेनमा आरएमबी प्रयोग गर्न बढ्दो प्रयास गरेको छ । यसको पछिल्लो उदाहरण हालै रूस र खाडी देशहरूबाट ऊर्जा आयातको खरिदमा मूल्य चिनियाँ मुद्रा आरएमबीमा तिरेको छ । चीनको लागि, आरएमबी अन्तर्राष्ट्रिय घटकको रूपमा हेरिएको छ । जसले चीन र पश्चिमी देशहरू, विशेष गरी संयुक्त राज्य अमेरिकालाई २१ औं शताब्दीमा चीनको विश्वव्यापी राजनीतिक–आर्थिक भूमिकालाई समान र प्रतिबिम्बित गर्दछ। ।

वास्तवमा, दोस्रो विश्वयुद्धपछि विकसित भएको विश्वव्यापी वित्तीय संरचनामा संयुक्त राज्य अमेरिकाको अनौठो भूमिकाले चीनको आरएमबी अन्तर्राष्ट्रियकरणको उद्देश्यको प्रमुख एक कारक हो। वास्तवमा सन् १९४५ देखि डलरको विश्वव्यापी प्रयोग हुँदै आएको छ । यसले फेड र अमेरिकी प्रशासनहरूलाई २००८ को विश्वव्यापी वित्तीय संकट सहित अन्तिम उपायको विश्वव्यापी ऋणदाताको रूपमा काम गर्ने क्षमता प्रदान गरेको छ। फेड गतिविधिले ऐतिहासिक रूपमा वित्तीय संकटको समयमा विश्वव्यापी आर्थिक रिकभरीलाई प्रवद्र्धन गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ ।

यो अध्ययनले चीनले कसरी आरएमबीको अन्तर्राष्ट्रियकरणलाई प्रवद्र्धन गरेको छ, के प्रगति भएको छ, र कस्ता चुनौतीहरू बाँकी छन्न् भनी व्याख्या गर्दछ। वित्तीय बजारमा डलरको विश्वव्यापी भूमिका, त्यसपछि अमेरिकी सरकारहरूको लागि सिर्जना गरिएको ‘अत्यधिक विशेषाधिकार’ र विश्वव्यापी अर्थतन्त्रको अमेरिकी मुद्राको प्रयोगमा कम गर्ने प्रयास र सीमाहरूको बारेमा अध्ययन गरेको छ
सन् १९६० को दशकमा फ्रान्सेली अर्थशास्त्री भ्यालेरी गिसकार्ड डीइस्टाइङले संयुक्त राज्य अमेरिकाले ‘अत्यधिक विशेषाधिकार’को फाइदा लिइरहेको धारणाले डलरको सन् १९४५ पछिको भूमिकाले अमेरिकालाई अतुलनीय आर्थिक र राजनीतिक फाइदाहरू उपभोग गर्न दिएको छ भन्ने धारणालाई वर्णन गर्दछ। डलरको भूमिका र डलरमा अन्य राष्ट्रिय मुद्राहरूको पेगले संयुक्त राज्य अमेरिकालाई कम उधारो लागत, कम विनिमय दर जोखिम, र अन्य मुद्राहरू र वित्तीय प्रणालीहरूमा बढ्दो प्रभाव सहित महत्त्वपूर्ण फाइदाहरू प्रदान गरेको छ। डलरमा निर्भरता र संयुक्त राज्य अमेरिकाको लागि सम्बन्धित लाभले अन्य मुद्राहरूको बढ्दो अन्तर्राष्ट्रिय उपयोगको लागि वाशिंगटनसँग जोडिएका देशहरू लगायत अन्य देशहरूलाई प्रेरित गरेको छ। डलरको भूमिकालाई टक्कर दिन अन्य मुद्राहरूको प्रयोगलाई व्यापक रूपमा डि(डलरीकरण भनिन्छ।

प्राथमिक विश्वव्यापी रिजर्भ मुद्राको रूपमा डलरको स्थिति दोस्रो विश्व युद्ध पछि स्थापित ब्रेटन वुड्स प्रणालीमा पत्ता लगाउन सकिन्छ। अमेरिकी प्रभावको डिग्रीले संयुक्त राज्यलाई एक अद्वितीय फाइदा प्रदान गर्दछ । विश्वको प्राथमिक रिजर्भ मुद्राको एकमात्र जारीकर्ता र अमेरिकी नीति निर्माताहरूले डलरको भूमिकाको लाभ उठाउन सक्छन्
अमेरिकाको लागि एउटा प्रमुख फाइदा भनेको डलरको निरन्तर विश्वव्यापी मागको परिणाम स्वरूप विनिमय दर जोखिममा कमी हुनु हो। डलरलाई सबैभन्दा स्थिर मुद्राको रूपमा व्यापक रूपमा लिइरहँदा, विदेशी सरकारहरू, राष्ट्रिय केन्द्रीय बैंकहरू र अन्यत्र वाणिज्य बैंकहरूले अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारलाई सहज बनाउन र मूल्यको भण्डारको रूपमा बचतको रूपमा डलर सङ्कलनलाई प्राथमिकता दिइनु हो । अमेरिकी डलर पछि केही हदसम्म राष्ट्रिय र क्षेत्रीय मुद्राको रुपमा विशेष गरी यूरो र जापानी येन, अतिरिक्त रिजर्भ मुद्राहरूको रूपमा काम गर्न आएका छन्। । यद्यपि, सबै विश्वव्यापी विदेशी मुद्रा भण्डारको ५९ प्रतिशत अझै पनि डलरमा राखिएको छ । डलरको निरन्तर मागले अमेरिकी ट्रेजरी बन्डहरू लगायत डलर—निर्धारित सम्पत्तिहरूको लागि निरन्तर माग सिर्जना गर्दछ, जसको खरिदले अमेरिकाको लागि उधारो लागत घटाउँछ, यसरी अमेरिकी प्रशासनहरूलाई घरेलु लगानीहरू कायम राख्न अनुमति दिन्छ । महत्वपूर्ण रूपमा, यसले अमेरिकी सरकारहरूलाई दिगो र बढ्दो राजनीतिकरण सार्वजनिक ऋणहरू चलाउन अनुमति दिएको छ जसले अन्य देशहरूलाई उनीहरूको ऋणमा पूर्वनिर्धारित गर्न बाध्य पार्छ। अन्तर्राष्ट्रिय वित्तीय बजारमा डलरको भूमिकाबाट उत्पन्न हुने खर्च शक्तिको फलस्वरूप चिनियाँ सरकारद्वारा कडा आलोचना गरिएको छ । यसबाहेक, विश्वव्यापी रिजर्भ मुद्राको रूपमा डलरको भूमिका र अन्य मुद्राहरूले डलरको मूल्यलाई विश्वव्यापी विनिमय दरहरूको लागि बेन्चमार्क बनाउदैँ आएका छन् । जसले अमेरिकालाई अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार र लगानी लेनदेनमा कम विनिमय दर जोखिमहरू प्रदान गर्दछ। यसको विपरित, अन्य देशहरूले ठूलो विनिमय दर अस्थिरताको सामना गर्दै आएका छन् । जसले तिनीहरूको आर्थिक स्थिरता र वृद्धि सम्भावनाहरूलाई असर गर्न सक्छ।

युरोपेली फाउन्डेसन फर साउथ एसियन स्टडीज आरएमबीको यस अध्ययनले अन्तर्राष्ट्रिय प्रयोगलाई बढावा दिन चीनको निरन्तर प्रयासको बारेमा छलफल गरेको छ । चिनियाँ मौद्रिक नीति र डलरको प्रवेश सम्बन्धी लामो समयदेखिको चिन्ताले अन्तर्राष्ट्रिय लेनदेनमा अन्य देशहरूले आरएमबी प्रयोग गरिरहेको संख्यालाई सीमित गरेको छ। चीनले बढ्दो परिष्कृत वित्तीय पूर्वाधारको विकास गरेको छ जसले अन्तर्राष्ट्रिय लेनदेनहरूमा आरएमबी सम्पत्ति र वित्तीय उपकरणहरूको बढ्दो प्रयोगको लागि अनुमति दिन्छ। यद्यपि, आरएमबीले डलर र यूरो दुवैसँग प्रतिस्पर्धा गर्छ, जुन दुवैले हालसम्म विश्वव्यापी रिजर्भ मुद्राको रूपमा प्रायः अपरिवर्तनीय भूमिका कायम राखेका छन्। । हालसम्म, मुद्रा अन्तर्राष्ट्रियकरणको चीनको प्रयासको सफलता येनसँग धेरै तुलनात्मक छ ।

वास्तवमा, चीनभित्र सरकारी नियन्त्रणलाई फेरि प्राथमिकतामा राखेको बढ्दो मात्राले चीनले रेन्मिन्बीको सुधारिएको अन्तर्राष्ट्रियकरणको लागि आवश्यक सुधारहरू कार्यान्वयन गर्न सक्ने सम्भावना छैन।