काठमाडौँ— बेल्ट एन्ड रोड इनिसिएटिभ (बीआरआई) परियोजनाअन्तर्गत एसिया र अफ्रिकाका उदीयमान अर्थतन्त्रहरूलाई दिएको अबौँ डलरको ऋण चीनलाई पासो बनेको छ । विश्वव्यापी प्रवृतिहरूको विश्लेषण गर्न आर्थिक तथ्याङ्क र नीतिगत अन्तरदृष्टिको संयोजन गर्ने स्वतन्त्र अनुसन्धान प्रदायक रोडियम समूहको पछिल्लो तथ्याङ्कअनुसार यी अर्थतन्त्रहरूले कोभिड—१९ महामारी र मुद्रास्फीतिसँग लड्दा ऋणहरू अपेक्षा गरेभन्दा धेरै छिटो दरमा खत्तम भयो।
निक्केई एशियाले अनुसार ७६.८ बिलियन डलर ऋणमा पुनः वार्ता भएको छ । यो संख्या अघिल्लो तीन वर्षको लागि १७ बिलियन डलर समस्या ऋणको चार गुणा बढी हो। फाइनान्सियल टाइम्सले अनुसार २०१७ देखि २०१९ को अन्त्य सम्मको तीन वर्षमा रोडियमले रेकर्ड गरेको पुनः वार्ता र राइट–अफमा १७ बिलियन भन्दा चार गुणा बढी हो। विगतमा ऋणको कुल स्केलको लागि कुनै आधिकारिक तथ्याङ्क छैन। तर, अमेरिकाको विलियम एण्ड मेरी विश्वविद्यालयका एडडेटाका कार्यकारी निर्देशक ब्राड पाक्र्सका अनुसार १ ट्रिलियन डलर ट्रिलियन जम्मा भएको विश्वास गरिन्छ । थप रूपमा, बेइजिङले १५० देशहरूमध्ये ठूला उधारकर्ताहरूद्वारा सार्वभौम डिफल्टहरू रोक्नको लागि उद्धार ऋण को अभूतपूर्व मात्रा विस्तार गरेको छ।
सी जिनपिङले सत्तामा आएदेखि विकासोन्मुख देशहरूमा लक्षित पूर्वाधार वित्तपोषणको माध्यमबाट विश्वभर चीनको प्रभाव प्रक्षेपण गर्न आफ्नो परियोजना प्रस्तुत गरेदेखि बेइजिङले एसियादेखि अफ्रिका र युरोपसम्म बन्दरगाह, सडक, रेलमार्ग र अन्य पूर्वाधार निर्माणलाई समर्थन गरेको छ।
तर समयसँगै देशको ऋणको थुप्रो हुन थालेपछि लगानी खराब हुन थाल्यो । लगानी २०१९ सम्म प्रति वर्ष १०० बिलियन डलर पुगेको थियो, तर महामारीको बीचमा घट्दै गएको, २०२० देखि लगभग ४६० बिलियन देखि ४७० बिलियनमा झरेको अमेरिकी इन्टरप्राइज इन्स्टिच्युटको तथ्यांकमा उल्लेख गरेको छ ।
ऋण पुनः सम्झौताहरू आर्थिक सहायतासँगै आउँछन् सन् २००८ र २०२१ को बीचमा २० वटा उदीयमान बजारहरूलाई चीनले दिएको २४० अर्ब डलर सहायतामध्ये करिब ३० प्रतिशत सन् २०२० र २०२१ मा मात्रै दिइएको थियो । यस्तै, कम विदेशी विनिमय सञ्चिति भएका देशहरूलाई ऋण चुक्ता गर्न युआनमा पहुँच प्रदान गर्दै आएको छ । जोहानेसबर्गको रोयटर्सको प्रतिलिपिले हालैको एउटा अध्ययनलाई उद्धृत गर्दै भनिएको छ कि चीनले २००८ देखि २०२१ सम्म २२ विकासोन्मुख देशहरूलाई बेलआउट गर्न २४० अर्ब डलर खर्च गरेको छ, जसमा रकम हालका वर्षहरूमा बढेको छ किनभने धेरैले बेल्ट एण्ड रोड अन्र्तगत पूर्वाधार निर्माणमा खर्च गरेको ऋण तिर्न संघर्ष गरिरहेका छन्
बेइजिङले अन्ततः आफ्नै बैंकहरूलाई बचाउने प्रयास गरिरहेको छ। त्यसैले यो अन्तर्राष्ट्रिय बेलआउट ऋणको जोखिमपूर्ण व्यवसायमा प्रवेश गरेको छ, रोयटर्सले विश्व बैंकका पूर्व प्रमुख अर्थशास्त्री र अध्ययनका लेखकहरू मध्ये एक कारमेन रेनहार्टलाई उद्धृत गरे। ऋण सङ्कटमा परेका देशहरूलाई चिनियाँ ऋण सन् २०१० मा विदेशी ऋण पोर्टफोलियोको ५ प्रतिशतभन्दा कमबाट सन् २०२२ मा ६० प्रतिशतमा पुगेको अध्ययनले देखाएको छ। अर्जेन्टिनाले सबैभन्दा बढी १११.८ बिलियन डलर, पाकिस्तानले ४८.५ बिलियन डलर र इजिप्टले १५.६ बिलियन डलर प्राप्त गरेको छ । यस्तै, नौ देशले १ अर्ब डलरभन्दा कम प्राप्त गरेका छन् ।
पिपुल्स बैंक अफ चाइनाले १७० बिलियन डलर वित्तपोषणको लागि सुरिनाम, श्रीलंका र इजिप्टमा लेखाजोखा गरेको छ । चीनको सरकारी स्वामित्वमा रहेका बैंक तथा कम्पनीहरूले ब्रिज लोन वा ब्यालेन्स अफ पेमेन्ट सपोर्ट ७० अर्ब डलर थियो। दुवै प्रकारका ऋणहरूको रोलओभरहरू १४० बिलियन डलर थिए। चीनको कारण श्रीलंकामा आर्थिक संकट आएको छ । परिणामस्वरूप जनताले अभाव र मूल्यवृद्धिको सामना गर्न नसक्ने गरी सरकार विरुद्ध विद्रोह गरे। चीनबाट उठेको बाह्य ऋणले सम्हाल्न नसकेपछि मुलुक संकटमा फस्यो । जब श्रीलंकाका ऋणीहरूले ऋणको पुनर्संरचना गर्न भर्खरै भेट गरे, चीनले पर्यवेक्षकको रूपमा बैठकहरूमा भाग लियो।
खराब ऋणले चीनलाई आर्थिक रूपमा अस्थिर बनाउँछ भन्ने होइन । चीनसँग विश्वको सबैभन्दा ठूलो विदेशी मुद्रा छ । सञ्चिति चीनसँग ३.२ ट्रिलियन विदेशी मुद्राको सञ्चिति रहको छ । यद्यपि यसको धेरैजसो विकासोन्मुख देशहरूलाई ऋणमा बाँधिएको छ, यसको वित्तीय प्रणालीको संकटलाई सम्हाल्न नसकेसम्म यसले छोटो अवधिमा तान्न सक्छ। ठुलो बीआरआई योजना अहिले आफ्नै निर्माणको दलदलमा डुबेको देखिने हुँदा कम्युनिष्ट नेतृत्वको अहंकारलाई बढी चोट लागेको छ ।
चिनियाँ कर्पोरेट र खुद्रा बैंक खाताहरूले मार्चदेखि तीन महिनामा लगातार दोस्रो त्रैमासिकको लागि विदेशी कारोबारमा कमि आएको छ । यदि यो प्रवृत्ति जारी रह्यो भने, चीनले विदेशमा ऋण दिन कम पूँजी हुन सक्छ। बेइजिङले अमेरिकासँग प्रतिस्पर्धा गर्न सेमिकन्डक्टर जस्ता उद्योगहरू विकास गर्ने प्रयासले पनि बेल्ट एण्ड रोड ऋणबाट स्रोतहरू हटाउन सक्छ ।
एक मिडिया रिपोर्टका अनुसार, पहलमा संलग्न सात देशहरूको एक मात्र समूह इटालीले आफूलाई टाढा राखेको छ। एक वरिष्ठ अधिकारीले यस महिना रोयटर्सलाई भने कि रोमले २०२४ को सुरुमा चीनसँगको सम्झौता नवीकरण गर्ने सम्भावना छैन, तर बेइजिङसँग वार्ताका लागि थप समय चाहिने थपे। आलोचकहरू भन्छन् कि सम्झौताले इटालीको आर्थिक वृद्धिमा अपेक्षित वृद्धि ल्याउन असफल भएको छ, र चीनमा निर्यातमा आयातको तुलनामा सुस्त वृद्धि देखेको छ।
आफ्नो प्रभाव प्रक्षेपण गर्न आर्थिक रूपमा कमजोर देशहरूको अनुचित फाइदा उठाउन खोजेको पश्चिमी आलोचनाबाट स्तब्ध भएको चीनले खुलापन र पारदर्शिताको सिद्धान्तमा आधारित आफ्नो लगानी फिर्ता लियो। प्रतिवेदनका अनुसार बेलआउट ऋणहरू मुख्यतया मध्यम आय भएका देशहरूमा केन्द्रित छन् जसले यसको ऋणको चार—पाँच भाग ओगटेको छ, यसले चिनियाँ बैंकहरूको ब्यालेन्स शीटमा निम्त्याउने जोखिमका कारण, जबकि न्यून आय भएका देशहरूमा ग्रेस अवधिहरू प्रस्ताव गरिएको छ ।
चीनले जाम्बिया, घाना र श्रीलंका लगायतका देशहरूसँग ऋण पुनर्संरचनाको वार्ता गरिरहेको छ र प्रक्रियाहरू रोकेकोमा आलोचना भइरहेको छ। त्यसको जवाफमा विश्व बैंक र अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषलाई पनि ऋणमा राहत दिन आग्रह गरेको छ ।
