काठमाडौँ— चीन आर्थिक रूपमा अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा एक्लो हुने संकेतहरू बढ्दै गएको छ । यो महामारीको समयमा भोगेको मन्दीबाट चिनियाँ अर्थतन्त्र पुनः प्राप्तिको बाटोमा उभिएको छ । जुन ७, २०२३ मा अन्र्तराष्ट्रिय समाचार संस्था एसोसिएटेड प्रेस (एपी) अनुसार मे २०२३ मा चीनको निर्यात मे २०२३ को तुलनामा ७ दशमलव ५ प्रतिशतले घटेको छ र आयात ४ प्रतिशत ५ प्रतिशतले घटेको छ । यो भनेको चिनियाँ सामानको विश्वव्यापी माग कमजोर हुनु हो ।
अप्रिल २०२३ मा अनुभव गरिएको अप्रत्याशित रूपमा बलियो ८ दशमलव ५ प्रतिशत वृद्धिलाई उल्टाउँदै निर्यात २८३ बिलियन अमेरिकी डलरमा झरेको छ । यस्तै अप्रिलमा ७ दशमलव ९ प्रतिशत संकुचनको साथमा आयात २१७ दशमलव ७ बिलियन अमेरिकी डलरले घट्यो। मे २०२३ मा चीनको विश्वव्यापी व्यापार नाफा १६ दशमलव १ प्रतिशतले घटेर ६५ दशमलव ८ बिलियन अमेरिकी डलरमा झरेको छ ।
जनवरी र मे २०२३ को बीचमा, २०२२ को सोही पाँच महिनाको अवधिको तुलनामा चीनको आयात ६ दशमलव ७ प्रतिशतले घटेर १ ट्रिलियन डलर मात्र पुगेको छ भने निर्यात वृद्धि शून्यको नजिक झरेको छ । निर्यात मात्र ० दशमलव ३ प्रतिशतले झरेर १ दशमलव ४ ट्रिलियन डलर पुगेको छ।
जुलाई १३ मा एपीले प्रकाशन गरेको प्रतिवेदन अनुसार जुन २०२३ मा स्थिति झन् खराब भएको बताएको छ। चीनको निर्यात जुन २०२२ को तुलनामा १२ दशमलव ४ प्रतिशतले घटेको छ। आयात ६ दशमलव ८ प्रतिशतले घटेको छ । सन् २०२३ को जनवरीदेखि जुनसम्मको अवधिमा निर्यात र आयातसहित चीनको कुल व्यापार सन् २०२२ को तुलनात्मक अवधिको तुलनामा झण्डै पाँच प्रतिशतले घटेको छ । निर्यात ३ दशमलव २ प्रतिशत र आयात ६ दशमलव ७ प्रतिशतले घटेको छ ।
सन् २०२३ को अप्रिलदेखि जुनसम्मको त्रैमासिकमा चीनको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनको वृद्धिदर ६.३ प्रतिशत भयो । यसले जनवरीदेखि मार्च २०२३ सम्मको त्रैमासिकमा ४ दशमलव ५ प्रतिशतको वृद्धि दरलाई उछिनेको छ तर १२ दशमलव ४ प्रतिशतले निर्यातमा आएको गिरावटका कारण अर्को त्रैमासिकमा सुस्त हुने अपेक्षा गरिएको छ ।
पश्चिमी ब्लक देशहरू मध्ये, संयुक्त राज्य अमेरिकामा चीनको निर्यात एक वर्ष अघिको तथ्याङ्कको तुलनामा १८ दशमलव २ प्रतिशतले घटेर व्यापार ४२ दशमलव ५ बिलियन अमेरिकी डलरमा झरेको छ। अमेरिकी सामानको आयात ९ दशमलव ९ प्रतिशतले घटेर १४ दशमलव ३ अर्ब अमेरिकी डलर पुगेको छ । चीनको संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको बहुचर्चित व्यापार नाफा करिब २२ प्रतिशतले घटेर २८ अर्ब डलर पुगेको छ ।
युरोपेली युनियनको साथ, तस्वीर पनि उस्तै निराशाजनक छ ।
मे २०२३ मा, २७ राष्ट्र ईयूबाट चीनको आयात अघिल्लो वर्षको सोही अवधिको तुलनामा ३८ दशमलव ६ प्रतिशतले घटेर २४ दशमलव ५ बिलियन अमेरिकी डलरमा व्यापार भएको छ । युरोपमा निर्यात २६ दशमलव ६ प्रतिशतले घटेर ४४ दशमलव ६ बिलियन अमेरिकी डलर पुगेको छ। ईयूसँगको चीनको व्यापार नाफा तीन प्रतिशतले घटेर २० अर्ब डलर पुगेको छ ।
सुरक्षा र चिनियाँ औद्योगिक नीतिलाई लिएर बेइजिङसँग चलिरहेको शीतयुद्धमा वाशिंगटनसँगको तनाव र अमेरिकी प्रोसेसर चिप्स र अन्य प्रविधिको पहुँचमा प्रतिबन्धका कारण व्यापार घटेको छ । घट्दै गएको आयातले चीनले सामना गरिरहेको आर्थिक संकटका कारण माग घटेको सङ्केत पनि हो ।
जहाँसम्म हाई—टेक उत्पादनहरूको सवाल छ, चिनियाँ कारखानाहरू केवल एसेम्बली लाइनहरू हुन्, जसले विश्वका अधिकांश स्मार्टफोन र अन्य इलेक्ट्रोनिक वस्तुहरू एसेम्बल गर्दछ। अहिले पश्चिमी विश्वले चीनलाई उन्नत प्रविधि नदिँदा यी एसेम्बली लाइनहरू अलपत्र परेका छन् । विश्वको सेमिकन्डक्टर उद्योगमा अग्रणी रहेको ताइवानले यसैबीच चीनमा रहेका आफ्ना उत्पादन सुविधा बन्द गरेर भारतमा सार्ने निर्णय गरेको छ ।
व्यापारमा आएको कमजोरीले चीनको अर्थतन्त्रमा गिरावट आएको छ । यो अभाव कारखाना र उपभोक्ता गतिविधिहरु र युवाहरुको बेरोजगारी वृद्धिसँग जोडिएको छ । महामारीसँग सम्बन्धित प्रतिबन्धहरू फिर्ता लिएपछि तुरुन्तै अर्थतन्त्र चलायमान हुने संकेत गरिएको थियो । डिसेम्बर २०२२ मा प्रमुख शहरहरूमा एकै हप्ताको लागि पहुँच बन्द गर्ने र धेरैजसो अन्तर्राष्ट्रिय यात्राहरू अवरुद्ध गर्ने नियन्त्रण पछि कारखाना उत्पादन र उपभोक्ता खर्च पुनर्जीवित भएको थियो।
अप्रिल २०२३ मा भएको सरकारी सर्वेक्षणले सहरका हरेक पाँच जना युवा कामदारमध्ये एकजना बेरोजगार रहेको पाइएको थियो। कारखाना गतिविधि अनुबंधित छ र रोजगारदाताहरूले काम दिन सकिरहेका छैनन् । अक्सफोर्ड इकोनोमिक्सका लोयड चानले एक प्रतिवेदनमा भनेका छन्, ‘चीनको निर्यात कम रहनेछ।’ भारतमा चीनका लागि पनि नराम्रो खबर आएको छ । सीमा विवादमा द्विपक्षीय तनावका बाबजुद हालैका वर्षहरूमा तीव्र रूपमा बढेको भारत—चीन व्यापारले वर्षौंमा सुस्तताको पहिलो संकेत देखाएको छ, २०२३ को पहिलो अर्धवार्षिक अवधिमा लगभग एक प्रतिशतले गिरावट आएको छ ।
चिनियाँ भन्सारले जारी गरेको तथ्यांकलाई उद्धृत गर्दै बेइजिङबाट सन् २०२३ को पहिलो छ माहीमा चीनको निर्यात गत वर्षको सोही अवधिमा ५७ दशमलव ५ अर्ब अमेरिकी डलरको तुलनामा कुल ५६ दशमलव ५अमेरिकी अर्ब डलर पुगेको छ। सोही अवधिमा चीनतर्फ भारतको निर्यात ९ दशमलव ५ अर्ब अमेरिकी डलर थियो, जुन अघिल्लो वर्षको तुलनात्मक अवधिमा झण्डै सोही आंकडा थियो। सन् २०२३ को पहिलो छमाहीमा चीनसँगको भारतको व्यापार घाटा सन् २०२२ को सोही अवधिमा ६७ अर्ब अमेरिकी डलरको तुलनामा उल्लेखनीय रूपमा घटेर ४७ अर्ब अमेरिकी डलर पुगेको छ ।
चीनको सबैभन्दा ठूलो क्षेत्रीय व्यापार साझेदार र अहिलेसम्म चिनियाँ अर्थतन्त्रको निर्यात क्षेत्रलाई ठूलो सहयोग प्रदान गर्ने दक्षिणपूर्वी एसियाली राष्ट्रहरूसँगको निर्यात सन् २०२२ को तुलनात्मक अवधिको तुलनामा २०२३ को पहिलो छ माहीमा झण्डै १७ प्रतिशतले घटेको छ।
विडम्बनाको रूपमा, तथ्याङ्कहरू जारी गर्दा, चिनियाँ भन्सारका प्रवक्ता लु डालियांगले निराशावादी देखाए । उनले जुलाई १३ मा चीनले वर्षको उत्तरार्धमा विदेशी व्यापारमा स्थिर वृद्धि सुनिश्चित गर्न थप दबाबको सामना गर्ने बताए। यसका लागि उनले ‘भूराजनीतिक द्वन्द्व’ लाई मुख्य रूपमा दोष दिए।
अब ठूला विश्वले चीनसँगको व्यापारिक सम्बन्धबाट टाढा रहँदा बेइजिङले घरेलु मागमा भर पर्नु पर्ने विज्ञहरू बताउँछन् । विश्वका धेरैजसोले बेइजिङलाई बढाएको व्यापारिक सम्बन्ध अस्वीकार गरिरहेको अवस्थाको सामना गर्दै चीन बाह्य व्यापारको लागि रुसको पछि हटिरहेको छ । रूसबाट आयात, प्रायः तेल र ग्यास, एक वर्षमा १० प्रतिशतले बढेर ११ दशमलव ३ बिलियन अमेरिकी डलर पुगेको छ। रूसतर्फको निर्यात ११४ प्रतिशतले बढेर ९ दशमलव ३ बिलियन अमेरिकी डलर पुगेको छ। युक्रेनमा राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनको आक्रमणको लागि मस्कोलाई सजाय दिन संयुक्त राज्य अमेरिका, युरोप र जापानले अधिकांश खरिदहरू कटौती गरेपछि क्रेमलिनको नगद प्रवाहलाई किनारा गर्न मद्दत गर्दै, चीनले मूल्य कटौतीको फाइदा उठाउन थप रूसी ऊर्जा खरिद गरिरहेको छ।
बेइजिङले पश्चिमी प्रतिबन्धहरू बिना नै रुसी तेल र ग्यास किन्न सक्छ। चीन अहिले रुसको सबैभन्दा ठूलो निर्यात बजार र उत्पादित सामानको महत्वपूर्ण स्रोत बनेको छ । अमेरिका र युरोपेली संघको निर्यात बजारमा भएको नोक्सानीको पूर्ति गर्न चीनले आसियान देशहरूसँग व्यापार सम्बन्ध बढाउने प्रयास गरिरहेको छ । चीन र आसियान देशहरूबीचको बढ्दो सम्बन्धको प्रचारका बाबजुद त्यहाँको निर्यात पनि घटेको छ।
जे होस्, आसियान देशहरूले चिनियाँ अर्थतन्त्रको लागि अमेरिकी बजारको नोक्सानको पूर्ति गर्न सक्नेछैनन्, जेएलएलका प्रमुख अर्थशास्त्री ब्रुस प्याङ भन्छन्, ‘एक विश्वव्यापी लगानी व्यवस्थापन कम्पनी अमेरिकी बजारमा, कम्पनीहरूले उच्च नाफा मार्जिनमा बेच्न सक्छन् ।’ इन्डोनेसिया, मलेसिया, थाइल््याण्ड, फिलिपिन्स, सिंगापुर, ब्रुनाई, म्यानमार, कम्बोडिया, लाओस र भियतनामलगायत १० सदस्यीय आसियान समूहमा चिनियाँ नीति र प्रेरणाप्रति अविश्वास रहेको विज्ञहरूले टिप्पणी गरेका छन् । चीनको सामुद्रिक दाबीले यस क्षेत्रका धेरै देशहरूलाई विरोध गरिरहेको छ। चिनियाँ ऋणको खतरा धेरै राज्यहरूमा भारी तौलिएको छ।
विश्लेषकहरू भन्छन्, ‘चीनले स्पष्ट रूपमा पश्चिमी देशहरूबाट चिसो काँधको चिमटीको सामना गरिरहेको छ । ’ जुलाई १४, २०२३ मा, चीनले चिनियाँ उत्पादनहरूमा निर्भरता कम गर्न र द्विपक्षीय सम्बन्धमा अन्य सम्भावित अस्थिर कारकहरूलाई ‘संरक्षणवाद’ को रूपमा कम गर्न जर्मन सरकारको आह्वानको आलोचना गरेको थियो चीनको परराष्ट्र मन्त्रालयका प्रवक्ता वाङ वेनबिनले बर्लिनले घोषणा गरेको चीनसँगको सम्बन्धको रणनीतिले ‘व्यवस्थित प्रतिद्वन्द्वी’ लाई औंल्याएको र यसले विश्वमा विभाजन बढाउने बताए ।
