काठमाडौँ– भारतको अध्यक्षतामा भएको जी–२० शिखर सम्मेलन चीनले गुमाएको महशुस गर्न थालेको छ । चीनको राष्ट्रपति सी जिनपिङले रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनसँग ऐक्यबद्धता देखाउन चाहेकोले शिखर सम्मेलनबाट टाढा रहन रोजेका थिए र राजनीतिक र आर्थिक दुवैमा घरेलु समस्याको सामना गर्नुपरेको थियो। कारण जेसुकै भए पनि चिनियाँ राष्ट्रपतिको अनुपस्थितिको अर्थ चीनले विश्वव्यापी हितमा योगदान गर्ने अवसर गुमाएको हो। आखिर, जी–२० विकासशील राष्ट्रहरूको हितको रक्षा गर्ने उद्देश्यले आर्थिक समूह हो ।
याद गर्नुपर्ने कुरा के हो भने २०१९ मा, चीन विश्वको दोस्रो ठूलो अर्थतन्त्र भएको देश थियो भने र रूस ११ औंँ स्थानमा रहेको थियो । निक्केई एसियाको भर्खरैको लेखले चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीको कुलीन वर्गबीचको गडबडीको केही प्रमाणलाई औंल्याउँदै बैदेहीमा भएको बैठकमा सी जिनपिङले चिनियाँ राजनीतिक अग्रजहरूबाट टाढा रहन थालेका छन ।
राष्ट्रपति सी जिनपिङको अनुपस्थितिमा जी–२० को सम्मेलनमा अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले संक्षेपमा निराश देखिएका थिए । सन् २०२० र २०२१ मा कोभिड १९ महामारीको समयमा सी जिनपिङले भर्चुअल रूपमा भाग जी–२० सम्मेलनमा सहभागिता जनाएका थिए । युक्रेनमा कथित युद्ध अपराधको आरोपमा अन्तर्राष्ट्रिय फौजदारी अदालतले पक्राउ पुर्जी जारी गरेपछि भारतको नयाँ दिल्ली शिखर सम्मेलनमा पनि रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन अनुपस्थित भएका थिए। रुसको प्रतिनिधित्व विदेशमन्त्री सर्गेई लाभरोभले गरेका थिए ।
९ सेप्टेम्बर २०२३ मा, शिखर सम्मेलनको पहिलो दिन, एक बेइजिङ थिंक–ट्याङ्कले भारतले चिनियाँ हितलाई हानि गर्ने आफ्नै एजेन्डा बढाएर जी–२० शिखर सम्मेलनको आयोजकको रूपमा फाइदा उठाइरहेको लेखेको छ । दक्षिण अफ्रिकामा भएको ब्रिक्स शिखर सम्मेलनको ठीक लगत्तै सीले जी–२० सम्मेलनमा सहभागिता नहुनु भनेको पूर्व तिर चीनले आफ्नो प्रभाव जमाउँदै गएको प्रष्ट हुन्छ ।
चिनियाँ प्रधानमन्त्री ली छ्याङ, जसले नयाँ दिल्लीमा सी जिनपिङको प्रतिनिधित्व गरेका थिए । उनी नयाँ दिल्लीमा स्पष्ट रूपमा असहज देखिएका थिए । अलग्गै, उनले यूरोपियन युनियनका प्रमुख उर्सुला भोन डर लेयनलाई ‘वैश्विक अनिश्चितता’ विरुद्ध ईयू र चीन बीच ‘एकता र सहयोग’ को लागी आग्रह गरे।
केही विश्लेषकहरूले जी–२० सम्मेलनमा सीको अनुपस्थितिले चीनको अर्थतन्त्रको समयमा सबैभन्दा छिटो बढ्दै गइरहेको प्रमुख अर्थतन्त्रको घमण्ड गर्ने भारतलाई प्रभाव पार्न चीन इच्छुक छैन भन्ने सङ्केत हुन सक्ने टिप्पणी गरेका छन् । । जुन २०२० मा वास्तविक नियन्त्रण रेखामा दुवै पक्षका सैनिकहरूबीच झडप हुँदा २४ जनाको मृत्यु भएपछि भारत र चीनबीचको सम्बन्ध पनि तीन वर्षभन्दा बढी समयदेखि तनावग्रस्त बनेको छ । जी–२० शिखर सम्मेलनको घोषणापत्र सर्वसम्मतले पारित भएको थियो भने अफ्रिकी युनियनलाई नयाँ सदस्यको रुपमा समावेश गर्ने सुझावलाई सर्वसम्मतिले स्वीकार गरिएको थियो भन्ने तथ्यलाई ध्यानमा राख्दै, यसले भारतले पर्याप्त जोसका साथ वार्ता गरेको तरिका झल्काउँछ ।
तसर्थ, चीनले जी–२० सम्मेलनमा सहभागि नहुनु भनेको ठूलो भूल हो । वास्तविकता यो हो कि चीन एक प्रकारको विश्वव्यापी मध्यस्थकर्ताको रूपमा भारतको नयाँ सफलताबाट चिन्तित छ । यसबाहेक, यसको पश्चिमतर्फको कथित झुकावले चीनलाई चिन्तित तुल्याउँछ र त्यही कारणले उसले सीमा विवादलाई चर्को पार्न खोजिरहेको छ । जी–२० शिखर सम्मेलनमा भाग लिने धेरै देशहरू चीनले सार्वजनिक गरेको नयाँ नक्साबाट क्रोधित छन्, जसले एकतर्फी रूपमा धेरै विवादित क्षेत्रहरूलाई आफ्नै रूपमा दाबी गरेको छ । जबकि चीनको प्रचार पप्रोगाण्डाले जापानको फुकुशिमाको पानीमा हथौडा र चिमटा चलाईरहेको छ ।
जी–२० नेताहरूको घोषणाले अन्तर्राष्ट्रिय अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउने अवस्था सिर्जना गरेको छ, विकासको लागि थप स्रोतहरूको उपलब्धताको प्रत्याभूति गरेको छ, पर्यटनको विस्तारको दायरा फराकिलो बनाएको छ, र विश्वव्यापी कार्यस्थलका अवसरहरू, कोदोको उत्पादन र उपभोग मार्फत बलियो खाद्य सुरक्षा प्रस्ताव गरेको छ । जैविक इन्धनमा गहिरो प्रतिबद्धता जनाइएको छ । यसबाहेक, शिखर सम्मेलनको क्रममा भारत—मध्य पूर्व—युरोप आर्थिक कोरिडोर सम्झौता र ग्लोबल बायोफ्युल्स एलायन्सको निष्कर्ष पनि महत्त्वपूर्ण घटनाहरू थिए। चीनले चाहेको भए यो सफल प्रयासमा योगदान र्पुयाउन सक्थ्यो, तर उसको नेताले टाढै रहन उत्तम ठाने। त्यसको प्रतिनिधिमण्डल शिखर सम्मेलनमा उपस्थित हुँदा पनि ठूला हस्तक्षेप र सुझाव दिनबाट टाढै रहे ।
जब बेइजिङले जी–२० शिखर सम्मेलन समाप्त भएको केही समयपछि संयुक्त घोषणाको स्वागत गरेको छ । चीन शिखर सम्मेलनको निष्कर्षको प्रशंसा गर्न बाध्य भएको थियो। भारतमा भएको जी–२० सम्मेलनमा विश्वका ठूला अर्थतन्त्रहरूले साझा वक्तव्यलाई औपचारिक रूपमा स्वीकार गरे। जी–२०ले कसरी विश्वव्यापी समस्याहरू सम्बोधन गर्न र विकासलाई अगाडि बढाउन सहयोग गरिरहेको छ भनेर प्रदर्शन गरेको छ ।
जी–२० ले सधैं चीनको समर्थन गरेको छ, र चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता माओ निङले भर्खरैको पत्रकार सम्मेलनमा भनेका थिए कि चीनले आफ्ना सदस्यहरूलाई एकतामा उभिएर विश्वव्यापी मुद्दाहरूमा सहयोग गर्नुपर्छू भन्ने ठान्ने गर्दछ । यस्तै, चीन विश्वव्यापी मामिलामा अमेरिकासँग मिल्ने एकमात्र शक्तिको रूपमा प्रस्तुत गर्न चाहन्छ। नयाँ दिल्लीमा भएको जी–२० शिखर सम्मेलनको नतिजाले भारत एक उदाउँदो शक्तिको रुपमा अगाडि बढेको छ । विश्वव्यापी हितका लागि ग्लोबल साउथको पक्षमा बोल्न आकांक्षी भारतले धेरै प्लेटफर्ममा सबैभन्दा महत्वपूर्ण विश्वव्यापी मुद्दाहरूमा आफ्नो अडान स्पष्ट गरेको छ ।
